سوره حمد

بسم الله الرحمن الرحیم                           به نام خداوند بخشنده مهربان

 باتوجه به تفسیر نمونه این سوره اساسا" با سوره هاى دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنى دارد به خاطر اینکه سوره هاى دیگر همه بعنوان سخن خدا است ، اما این سوره از زبان بندگان است ، و به تعبیر دیگر در این سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است آغاز این سوره با حمد و ستایش پروردگار شروع مى شود و با ابراز ایمان به مبدا و معاد (خداشناسى و ایمان به رستاخیز) ادامه میابد، و با تقاضاها و نیازهاى بندگان پایان مى گیرد.

انسان آگاه و بیدار دل ،هنگامى که این سوره را مى خواند، احساس مى کند که بر بال و پر فرشتگان قرار گرفته وبه آسمان صعود مى کند و در عالم روحانیت و معنویت لحظه به لحظه به خدا نزدیکتر میشود.

این نکته بسیار جالب است که اسلام بر خلاف بسیارى از مذاهب ساختگى یا تحریف شده که میان (خدا) و (خلق)واسطه ها قائل مى شوند به مردم دستور مى دهد که بدون هیچ واسطه با خدایشان ارتباط برقرار کنند!.

این سوره تبلورى است از همین ارتباط نزدیک و بى واسطه خدا با انسان ، و مخلوق با خالق ، در اینجا تنها او را میبیند، با او سخن مى گوید، پیام او را با گوش جان مى شنود، حتى هیچ پیامبر مرسل و فرشته مقربى در این میان واسطه نیست و عجب اینکه این پیوند و ارتباط مستقیم خلق با خدا به انسان ، روح و ایمان مى بخشد، او را به خدا نزدیک مى کند، صفاى دل و روحانیت مى آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى سازد، ومیان او و گناه و انحراف فاصله مى افکند.

به همین دلیل در حدیثى از امام صادق(علیه السلام ) مى خوانیم(رن ابلیس اربعرنات اولهن یوم لعن ، و حین اهبط الى الارض ، و حین بعث محمد (صلى اللّه علیه و آلهو سلم ) على حین فترة من الرسل ، و حین انزلت ام الکتاب):(شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد نخستین بار روزى بود که از درگاه خدا رانده شد سپس هنگامی بود که از بهشت به زمین تنزل یافت ، سومین بار هنگام بعثت محمد (صلى اللّه علیه وآله و سلم ) بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانى بود که سوره حمد نازل شد.

محتواى سوره

هفت آیه اى که در این سوره وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمى است:

بسم الله  سر آغازى است براى هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما مى آموزد.

الحمد لله رب العالمین درسى است از بازگشت همه نعمتها و تربیت همه موجودات به الله، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه مى گیرد.

الرحمن الرحیم این نکته را بازگو مى کند که اساس خلقت و تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلى نظام تربیتى جهان را همین اصل تشکیل می دهد.

مالک یوم الدین توجهى است به معاد، و سراى پاداش اعمال ، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم.

ایاک نعبد و ایاکنستعین، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسانها را بیان مى کند.

اهدناالصراط المستقیم، بیانگر نیاز و عشق بندگان به مسئله هدایت و نیز توجهى است به این حقیقت که هدایتها همه از سوى او است!

سرانجام آخرین آیه این سوره ، ترسیم واضح و روشنى است از صراط مستقیم راه کسانى است که مشمول نعمتهاى او شده اند، و از راه مغضوبین و گمراهان جدا است.

واز یک نظر این سوره به دو بخش تقسیم مى شود بخشى از حمد و ثناى خدا سخن مى گوید وبخشى از نیازهاى بنده.

چنانکه در عیون اخبارالرضا (علیه السلام ) در حدیثى ازپیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) مى خوانیم : خداوند متعال چنین فرموده من سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کردم نیمى از آن براى من ، و نیمى از آن براى بنده من است ، و بنده من حق دارد هر چه رامى خواهد از من بخواهد: هنگامى که بنده مى گوید بسم الله الرحمن الرحیم خداوند بزرگ مى فرماید بنده ام بنام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم، و هنگامی که می گوید الحمد لله رب العالمین  خداوند بزرگ مى گوید بنده ام مرا حمد و ستایش کرد، و دانست نعمتهائى را که دارد از ناحیه من است ، و بلاها را نیز من از او دور کردم، گواه باشید که من نعمتهاى سراى آخرت را بر نعمتهاى دنیاى او مى افزایم، و بلاهاى آن جهان را نیز از او دفع مى کنم همانگونه که بلاهاى دنیا را دفع کردم.

و هنگامی که مى گوید الرحمن الرحیم خداوند مى گوید: بنده ام گواهى داد که من رحمان و رحیمم ،گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان مى کنم ، و سهم او را از عطایم افزون می سازم.

و هنگامى که مى گویدمالک یومالدین او مى فرماید: گواه باشید همانگونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست ، من در روزحساب ، حسابش را آسان مى کنم، حسناتش را مى پذیرم ، و از سیئاتش صرف نظر مى کنم.

و هنگامى که مى گوید ایاک نعبدخداوند بزرگ مى گوید بنده ام راست مى گوید، تنها مرا پرستش مى کند، من شما را گواه مى گیرم بر این عبادت خالص ثوابى به او مى دهم که همه کسانی که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند.

و هنگامى که مى گوید ایاک نستعین  خدا می گوید: بنده ام از من یارى جسته ، و تنها به من پناه آورده گواه باشید من او را درکارهایش کمک مى کنم، در سختیها به فریادش مى رسم ، و در روز پریشانى دستش را میگیرم.

و هنگامى که مى گوید اهدناالصراط المستقیم...تا آخر سوره ) خداوندمى گوید این خواسته بنده ام بر آورده است ، و او هر چه مى خواهد از من بخواهد که مناجابت خواهم کرد آنچه امید دارد، به او مى بخشم و از آنچه بیم دارد ایمنش مى سازم

ونتیجه اینکه همه بندگان خدا به دنبال این هستند که کارهایی که شروع کرده اند به نتیجه برسد و همه احوالشان پر برکت باشد،و بلاها از آنها دور باشد نعمتهای آنها افزوده شود، بهره آنها از خداوند بیشتر گردد و در روز حساب ،حسابشان آسان وحسناتشان پذیرفته واز سیئاتشان صرف نظر گردد و در کارهایشان کمک شوندودر سختیها به فریادشان رسیده شود ودر روز پریشانی دستشان گرفته شود تا در آرامش و سلامتی به سر ببرند واین موارد حاصل نمیشود مگر با توسل و تمسک جستن به این آیات نورانی و از طرفی ارتباط مستقیم خلق با خدا که به انسان ، روح و ایمان مى بخشد، او را به خدا نزدیک مى کند، صفاى دل و روحانیت مى آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى سازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله مى افکند همگی زمینه ساز سلامتی روانی و اجتماعی و معنوی می باشد.