معرفی واحد پیشگیری و کنترل بیماری های غیرواگیر

 بیماری های غیرواگیر از اصلی ترین عوامل مرگ و ناتوانی در دنیای امروز به شمار میروند. عمده ی این بیماری ها عبارتند از انواع بیماریهای قلبی عروقی، سرطانها بیماریهای مزمن ریوی و دیابت. بسیاری از بیماری های غیرواگیر می توانند با کنترل عوامل خطر همچون تغذیه ناسالم، فعالیت بدنی ناکافی مصرف دخانیات و مصرف الکل پیشگیری و کنترل شوند با توجه به طیف وسیع بیماریهای غیرواگیر و بار این بیماری ها و اثرات اقتصادی آن اهمیت توجه تمامی سیاستگزارن تصمیم سازان و کارکنان نظام سلامت و سایر بخشها را به این دسته از بیماری ها شفاف تر می سازد. در کنار بیماریهای غیرواگیر حوادث ترافیکی و بیماریهای روانی را نیز نمی توان نادیده گرفت.

شیوع و بروز چشمگیر بیماریهای غیرواگیر به ویژه در دهه های اخیر سبب بروز نگرانی هایی در سیستم سلامت کشورهای مختلف و دستاندرکاران نظام سلامت دنیا شده است. سازمان ملل متحد و سازمان جهانی بهداشت از جمله سازمان هایی هستند که تاکنون برنامه های مدونی برای پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر تنظیم کرده اند و در تلاش برای ارتقای سامت مردم جهان هستند گواه این امر تدوین دستورالعملها و برنامه های عملیاتی است که بیماریهای غیرواگیر را هدف قرار می دهد. بیماری های غیرواگیر محدود به یک کشور یا یک منطقه نیست و مشکلی است که نظام سلامت تمامی کشورهای جهان با آن دست به گریبان هستند. برآورد شده است که بیماریهای غیرواگیر بیش از ۷۰ درصد از کل مرگ های جهان را باعث می شود. حدود ۸۰ درصد از این مرگ ها در کشورهای در حال توسعه اتفاق میافتد که این امر نیاز به توجه بیش از پیش به مقوله بیماری های غیرواگیر در کشورهای در حال توسعه و به ویژه کشور ما را دو چندان میکند. استراتژی جهانی سازمان جهانی بهداشت برای کنترل بیماریهای غیرواگیر اولویت دادن به چهار بیماری است که عبارتند از بیماریهای قلبی عروقی، انواع سرطانها، دیابت و بیماری های مزمن ریوی با اینحال سیاستگذاران حوزه سلامت باید در نظر داشته باشند که سایر بیماری های مزمن و غیرواگیر مانند اختلالات روانی بیماریهای اسکلتی عضلانی بیماریهای دهان و دندان و سوانح و حوادث نیز نیازمند برنامه ریزی و اجرای مداخلات مناسب است. اگر چه ارتقاء سبک زندگی سالم می تواند نقش بسزایی در پیشگیری و کنترل بیماری های غیرواگیر ایفا کند؛ اما در این بین نباید از نقش مداخلاتی همچون فعالیتهای مرتبط با ارتقای سطح دانش افراد جامعه و تغییر نگرش آنان نسبت به عوامل خطر غافل شد.

از آن جایی که بخش بزرگی از بار بیماری ها در کشور ما به بیماریهای غیرواگیر مربوط می شود؛ باید. در نظر داشت که پیشگیری و کنترل این بیماریها میتواند یکی از موثرترین راهکارها برای کاهش بار بیماری هایی باشد که به نظام سلامت کشور تحمیل میشود کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر مجموعه ای متشکل از خبرگان نظام سلامت کشور در حوزه بیماریهای غیرواگیر است و در سال ۱۳۹۳ با هدف سیاستگذاری و برنامه ریزی به منظور کاهش بار این بیماریها تشکیل شده است. این کمیته که شامل کارگروههای دیابت بیماریهای قلبی عروقی، سرطان، بیماری های مزمن ریوی پیشگیری و کنترل عوامل خطر مرتبط با سبک زندگی آموزش بیماران در خصوص پیشگیری و کنترل بیماری های غیرواگیر، غذا و دارو کاهش مرگ و ناتوانی ناشی از حوادث ترافیکی تعاملات بین بخشی و پایش پیشرفت تحقق اهداف سند ملی است، اقدامات ارزنده ای انجام داده که قابل قدردانی است. امید است با اتکال به خداوند منان و همت و تلاش متخصصان حوزه سلامت در بخش بیماری های غیرواگیر شاهد رسیدن هر چه سریعتر نظام سلامت کشور به یکی از اهداف خود یعنی کاهش شیوع بروز، مرگ و میر و ناتوانی ناشی از بیماریهای غیرواگیر در کشور عزیزمان باشیم.

به دلیل افزایش روند مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیرواگیر به خصوص در کشورهای در حال توسعه، سازمان جهانی نایب رئیس کمیته ملی پیشگیری و کنترل بهداشت از دو دهه پیش بیماریهای غیرواگیر را جزو اولویتهای بهداشتی کشورهای در حال توسعه اعلام کرده است. بیماری های غیر واگیر در حال حاضر بیماریهای غیرواگیر علل اصلی مرگ و میر و ناتوانی در جهان هستند به طوری که بخش قابل ملاحظه ای از بار جهانی بیماری ها را به خود اختصاص میدهند. این در حالی است که بار بیماریهای غیرواگیر در کشورهای با درآمد پایین و متوسط به طور قابل توجهی نسبت به کشورهای پیشرفته بیشتر است. چهار بیماری عمده غیرواگیر شامل بیماریهای قلبی عروقی، سرطان بیماری های مزمن ریوی و دیابت مستقیما به سه عامل خطر اصلی قابل پیشگیری شامل مصرف سیگار تغذیه نامناسب و عدم فعالیت بدنی مناسب وابسته هستند. افزایش روز افزون شیوع این بیماریها خسارات اقتصادی بزرگی را به کشورها تحمیل می کند. علت این افزایش زمینه سازی مساعدی است که در اثر افزایش ریسک فاکتورهای این بیماریها در سالیان گذشته به وجود آمده است. تغییر شیوه زندگی سبب شده است که برخی از عوامل خطر مهم از جمله مصرف دخانیات، عدم فعالیت بدنی مناسب رژیم غذایی نامناسب، سوانح و حوادث، تعداد مبتلایان به فشار خون و چربی و قند خون بالا در جامعه افزایش یابد و این خود زنگ خطری است برای افزایش مرگ و میر و ناتوانی های ناشی از بیماری های غیرواگیر که در حال حاضر گریبان گیر کشورهای در حال توسعه است.

چنین به نظر می رسد که بیماریهای مزمن و غیرواگیر هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای در حال توسعه در بین بزرگسالان اهمیت بیشتری می یابند. هم اکنون بیماریهای قلبی عروقی و سرطانها در رأس علل مرگ و میر در کشورهای پیشرفته قرار دارند و بخش زیادی از همه مرگها را شامل می شوند. در بسیاری از کشورها شیوع و بروز بیماریهای غیرواگیر و مزمن روند صعودی داشته و انتظار می رود که این روند همچنان ادامه پیدا کند. یکی از دلایل این افزایش میتواند افزایش امید به زندگی در بسیاری از کشورها باشد که در نتیجه آن شمار افراد مسن و در نتیجه احتمال ابتلا به انواع بیماریهای غیرواگیر و مزمن بیشتر میشود. دلیل دیگر آن است که الگوهای زندگی و رفتاری مردم به سرعت دگرگون میشود و این دگرگونی فرد را مستعد ابتلا به انواع بیماری های غیرواگیر می کند.

از ملزومات پوشش همگانی سلامت و توسعه پایدار در کشور مدیریت و رهبری مؤثر و عملکرد سریع و مناسب در سطوح ملی و فروملی در کشور به منظور پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر است. بر همین اساس در سال ۱۳۹۴ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کمیته پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر ایران را به منظور سیاستگذاری در سطح ملی برنامه ریزی ، جلب مشارکت ذی نفعان و همکاری های درون بخشی و بین بخشی و هدایت مداخلات مبتنی بر اولویت تشکیل داد. این سند دارای ۱۳ هدف ملی که بر عوامل خطر اصلی شامل مصرف دخانیات رژیم غذایی ناسالم عدم فعالیت فیزیکی و مصرف الکل، چهار دسته بیماری که عبارتند از بیماریهای قلبی عروقی سرطانها بیماریهای مزمن ریوی، دیابت و اولویت های دیگر کشور مانند حوادث ترافیکی متمرکز است.

این اهداف عبارتند از:

هدف ۱: ۲۵٪ کاهش در خطر مرگ زودرس ناشی از بیماریهای قلبی عروقی، سرطان، دیابت بیماری های مزمن ریوی

هدف ۲: حداقل ۱۰٪ کاهش نسبی در مصرف الکل

هدف ۳: ۲۰٪ کاهش نسبی در شیوع فعالیت بدنی ناکافی

هدف ۴: ۳۰٪ کاهش نسبی در متوسط مصرف نمک در جامعه .

هدف ۵: ۳۰٪ کاهش نسبی در شیوع مصرف دخانیات در افراد بالاتر از ۱۵ سال

هدف ۶: ۲۵٪ کاهش نسبی در شیوع فشار خون بالا

هدف ۷: ثابت نگهداشتن میزان بیماری دیابت و چاقی

هدف ۸: دریافت دارو و مشاوره از جمله کنترل قند خون توسط حداقل ۷۰ ٪ از افراد واجد شرایط برای پیشگیری از حمله های قلبی و سکته مغزی

هدف ۹: ۸۰٪ دسترسی به تکنولوژیها و داروهای اساسی قابل فراهمی شامل داروهای ژنریک مورد نیاز برای درمان بیماری های غیرواگیر در بخش های خصوصی و دولتی

هدف ۱۰ : به صفر رساندن میزان اسید اشباع چرب در روغنهای خوراکی و محصولات غذایی

هدف ۱۱ :  ۲۰٪ کاهش نسبی در میزان مرگ و میر ناشی از حوادث ترافیکی

هدف ۱۲ : ۱۰٪ کاهش نسبی در میزان مرگ و میر ناشی از مصرف مواد

هدف ۱۳ : ۲۰٪ افزایش دسترسی به خدمات سلامت روان در نظام سلامت